Els Vanden Meersch
Els Vanden Meersch
De expositie van Els Vanden Meersch dient ter ondersteuning van de voorstelling van haar nieuwe boek, Implants. Na Transient constructions (2003) en Paranoid obstructions (2004) is het de derde keer dat ze ervoor kiest haar fotografisch werk in boekvorm te bundelen. Meer nog dan in de vorige boeken komt het geheugen van de architectuur aan de orde: de gevoeligheden die vroeger al in haar werk aanwezig waren – de controle, de paranoia en het latente geweld die met bouwkundige ingrepen gepaard gaan – krijgen nu een opvallende historische dimensie.
Geschiedenis wordt doorgaans overgeleverd in de vorm van compacte, afzonderlijke verhalen. De interne logica waarmee feiten en historische gebeurtenissen afgebakend en aan elkaar gekoppeld worden, ondersteunt niet alleen de leesbaarheid van een historisch relaas, maar ook de eigentijdse visie van de geschiedkundige – die uiteraard nooit volledig objectief kan zijn. Historische interpretaties gebeuren meestal vanuit een morele, literaire of ideologische imperatief. Tijdens de Golfoorlog ontstond de term 'Embedded journalism': het Amerikaanse leger nodigde oorlogsverslaggevers uit om de militaire acties van dichtbij te volgen, zodoende dat hun berichtgeving enigszins gestuurd kon worden. Hoewel het controleapparaat voor historici minder dwingend is, ontkomen zij als wetenschapper niet aan het feit dat ze binnen een bepaald moreel en ideologisch kader opereren. Die positie stuurt hun onderzoek en communicatie onvermijdelijk een specifieke richting uit. Met een coherent relaas trachten ze een stilzwijgende verstandhouding met de lezer te genereren: op die manier oefent de historicus net zo goed een vorm van controle uit.
Els Vanden Meersch actualiseert verhalen uit een recent verleden. Tegenover de norm- gevende imperatief van de historicus plaatst zij een paradoxale vorm van anomie – ze creëert een schijnbaar normloos universum dat van zijn historiserende context losgekoppeld wordt. Ze fotografeert de lege kamers van een voormalig nazistisch vakantieoord of de verhoorcellen in een voormalige gevangenis van de Oost-Duitse Stasi en archiveert die op zo’n manier dat tijd en ruimte niet langer detecteerbaar zijn. Die beelden worden op hun beurt versneden met vergelijkbare foto’s van architecturale absurditeiten en andere bouwkundige merkwaardig-heden uit een heel nabij milieu: het grijze, halfstedelijke binnenland van Vlaanderen.
De mens zelf houdt Els Vanden Meersch consequent uit beeld, en de natuur komt alleen op indirecte wijze voor: op een gefotografeerde foto in het beeld of op de achtergrond als uitzicht door een venster. Leegstand en verkrotting worden daarentegen meedogenloos in beeld gebracht. Haar ‘lege’ foto’s maken de bovenmenselijke en artificiële aanpak van bouw-projecten op grote schaal des te meer voelbaar – ze ondersteunen de gedachte dat een systeem dat absolute orde ondersteunt, uiteindelijk geen menselijke aanwezigheid verdraagt. Tegenover de hypergerationaliseerde constructies – die zowel nazistisch, communistisch als kapitalistisch geïnspireerd kunnen zijn – plaatst de kunstenares haar individuele vorm van resistentie: de beperkte controle van het beredeneerde artistieke effect. Haar mise-en-scène brengt de inhumane mechanismen achter bepaalde vormen van architectuur heel duidelijk in beeld: voor de toeschouwer is het onmogelijk de pijnlijke details ervan te ontkennen. Montage en destabilisatie zijn de voornaamste technieken van haar artistieke strategie. De stuwende opeenvolging van foto’s zonder onderschrift zaait zonder meer verwarring. De kunstenares lijkt in de eerste plaats in te spelen op de minder prettige kanten van ons collectief en individueel bewustzijn. Verlaten fabrieksruimtes, in onbruik geraakte verhoor- kamers, een hyperbeveiligde opslagplaats voor nucleair afval, of betonnen gangen die baden in een ultrakoel kunstmatig licht ...: beeld na beeld wordt het gevoel van horror en verstikking bevestigd en versterkt.
Maar de horror is uiteraard geen doel op zich. Het eigenlijke onderwerp van de fotografie van Els Vanden Meersch ligt allicht op een ander terrein: het beperkte interpretatievermogen van de mens. De lineaire associaties waardoor het ene beeld onuitwisbare sporen nalaat op het volgende maken deel uit van een onbewust proces. De versterkende spiraal van psychologisch ongemak hangt samen met de inherente traagheid van de menselijke perceptie. Een mens kijkt trager dan hij denkt: zijn interpretatievermogen kan vastlopen op de beelden van steen en beton. Eenzijdige gevoelens nemen ongemerkt de overhand; de toeschouwer ontsnapt nu eenmaal moeilijk aan de narratieve reflex waarmee hij de beelden aan elkaar verbindt.
Els Vanden Meersch (°1970, Ninove) woont en werkt in Antwerpen. Opleiding: 2002 Rijksacademie, Amsterdam / 1999 HISK, Antwerpen / 1994 Sint-Lukas, Brussel. Tentoonstellingen (selectie): 2006 Annie Gentils, Antwerpen - Croxhapox, Gent / 2004 De Brakke Grond, Amsterdam / 1999 Netwerk Galerij, Aalst.
